بیماری آنتروتوکسمی

هر ساله تعداد بسیاری از دامداران به دامپزشک مراجعه می کنند. دامپزشکان در بالین حیوانات حضور می یابند و دامدار را از ابتلا دام به بسیاری از بیماری ها آگاه می‌کنند. یکی از بیماری‌های بسیار شایع در کشور ما به ویژه در فصل بهار و پاییز بیماری‌های تغذیه‌ای ازجمله انتروتوکسمی است. این بیماری هر ساله تلفات بسیار زیادی را به دامداران و صنعت دامپروری کشور وارد می‌کند و در نتیجه صنعت دامپروری کشور نیز متضرر می‌شود. در ذیل به اختصار به توصیف این بیماری می‌پردازیم.

 آنتروتوکسمی یکی از بیماری‌های بسیار مهم در نشخوارکنندگان به ویژه گوسفند و گوساله می­باشد. عامل تمامی آنتروتوکسمی‌ها باکتری با نام کلستریدیوم پرفرنجنس است. ( تصویر شماره ۱) این باکتری در گوسفندان٬ بزها و سایر حیوانات بیماری روده­ای به نام آنتروتوکسمی تولید می‌کند. همچنین، این باکتری قادر است به عنوان ساکن طبیعی روده در اکثر گونه­های جانوری باشد. هنگامی که محیط روده به علت تغییر ناگهانی رژیم غذایی یا مصرف مواد غذایی منجمد شده و … متأثر شود٬ باکتری مولد انتروتوکسمی تکثیر یافته و سموم قوی را تولید خواهد کرد که می‌تواند سبب مرگ حیوان شود.

تحقیقات نشان داده است که این باکتری می تواند تا ۱۵ سم مختلف تولید نماید. باکتری مولد بیماری آنتروتوکسمی در جوجه­ها باعث ایجاد بیماری آنتریت نکروتیک، در انسان سبب ایجاد مسمومیت غذایی و تب نفاس و در اسب عامل اصلی التهاب روده و قانقاریا می‌باشد. نوعی از این باکتری منجر به اسهال خونی شدید در بره‌های زیر دو هفته شده که تخریب بافتی و خون­ریزی وسیع در روده را به دنبال خواهد داشت و در نهایت منجر به مرگ و میر ناگهانی می­شود. از سایر آسیب‌های مرتبط نیز می‌توان به حضور مایعات به رنگ کاهی (کهربایی) در محوطه‌ی بطنی و پیرامون قلب اشاره کرد که در حضور هوا ژلاتینی می‌شود. علاوه بر این، خونریزی‌های نقطه‌ای و کوچک در بافت‌ها نیز دیده می‌شود. در بعضی از موارد، ریه و لاشه پرخون و متورم مشاهده می‌شود.

همچنین، این باکتری باعث ایجاد بیماری struck در گوسفندان می‌شود. در این حالت گوسفند بدون بروز دادن علائم خاص و به علت اسهال و تشنج تلف می‌گردد. بنابراین، بیماری struck بیماری حاد و کشنده است که اغلب، گوسفندان چاق پرواری و بالغ را مبتلا می‌کند. باکتری مولد انتروتوکسمی، روده باریک را درگیر کرده و زخم­هایی عمیق به همراه خونریزی ایجاد می‌کند. در کالبد‌گشایی، لاشه از نظر وزن و ذخایر چربی وضعیت مناسبی نداشته ، مایعات کاهی در حفرات بدن و خونریزی در برخی از اندام­ها مشاهده می­شود. همچنین، در لاشه‌ی مبتلا تخریب بافتی بلافاصله پس از مرگ دیده می‌شود.

باکتری مولد انتروتوکسمی، در گوسفندان پرواری با وضعیت بدنی خوب بیماری‌ را با نام قلوه نرمی یا پرخوری ایجاد می‌کند که در آن گلوکز در ادرار حیوان ظاهر می‌شود که با نوار ادراری می‌توان وجود قند در ادرار را تشخیص داد. در این وضعیت٬ کلیه شبیه میوه‌ی گندیده می شود.

در بیشتر موارد٬ انتروتوکسمی در گوسفندان به دلیل تغییر ناگهانی در رژیم غذایی و مصرف غذاهای حاوی کربوهیدرات سهل الهضم و تخمیر پذیر، استفاده از مواد دانه‌ای و کنسانتره‌ای به مقدار زیاد دیده می­شود. عامل دیگری که در بروز این بیماری نقش دارد مصرف چمن‌های سرسبز مراتع ( چین‌های اول و دوم  یونجه که دارای برگ‌های سبز٬  تازه و آبدار هستند ) پس از بارش باران در فصل بهار و پاییز است.

نوعی از این باکتری از نظر علائم بالینی می تواند با افسردگی، کم‌خونی، یرقان و هموگلوبینیوریا (‌دفع هموگلوبین در ادرار ) همراه باشد. همچنین، این بیماری می‌تواند با بزرگی و رنگ پریدگی کلیه،  شکنندگی طحال و کبد، ادرار خونی، احتقان ریوی و تورم همراه باشد. در این نوع از بیماری، روده باریک و بزرگ متورم و پرخون می­شود.

در بره‌های مبتلا به اسهال خونی مرگ ممکن است بدون علائم رخ دهد. اگر چه معمولا درد شکمی و شکم باد کرده به همراه اسهال خونی وجود دارد. از سایر علائم مزمن این بیماری در گوسفدان با سن بالاتر می‌توان به از دست دادن وزن بدنی،  افسردگی، کاهش وزن بدنی و عدم تمایل به غذا خوردن اشاره کرد.

نوع D این بیماری شامل بیماری عصبی شدید یا مزمن است که با مرگ ناگهانی یا علائم عصبی و تنفسی از جمله نابینایی، لزرش عضلات، تشنج، خون‌ریزی ، کف دهان، خوابیدن و تکان دادن دست ها و پاها مانند پارو زدن مشخص می‌شود. نوع شدید این بیماری در گوسفندان واکسینه نشده بیشتر دیده می‌شود. در هر حال حیوانات واکسینه شده هم گاهی می‌توانند شکل ضعیف‌تری از بیماری را نشان دهند.

در این بیماری سطح داخلی روده به رنگ قرمز دیده می‌شود (تصویر ۲). از جمله نشانه‌های اختصاصی انتروتوکسمی وجود مایعاتی در ناحیه پریکارد است که در مجاورت هوا لخته می‌زنند و به رنگ زرد کاهی در می آیند.(تصویر۳)

ضایعات کلیه که یکی از دلایل اصلی نام گذاری این بیماری است به اسم قلوه نرمی می­باشد که احتمالا یک تغییر پس از مرگ است (تصویر ۳). اعتقاد عموم بر این است حیواناتی که به دلیل انتروتوکسمی می‌میرند تخریب و تجزیه بافت‌ها در آن­ها سریع‌تر از سایر حیواناتی است که به دلایل دیگر تلف می‌شوند.

مهمترین معیار در تشخیص قطعی انتروتوکسمی، تشخیص سموم کلستریدیوم پرفرنجنس در محتوای روده و همچنین تشخیص گلوکز در ادرار است که وجود آن به هر مقدار می‌تواند بیانگر انتروتوکسمی در گوسفندان و بزها باشد. اگر چه وجود گلوکز در ادرار پیش‌بینی کننده مثبتی در مورد انتروتوکسمی است اما عدم وجود گلوکز در ادرار تشخیص انتروتوکسمی را در گوسفند و بز رد نمی‌کند. باید توجه داشت که تاریخچه بالینی، به خصوص هرگونه تجویز قبلی گلوکز تزریقی در بدن که ممکن است سطح بالایی از گلوکز را در ادرار ایجاد بکند، در نظر گرفته شود. از تشخیص های دیگر می‌توان به آزمایش‌های میکروسکوپی و مشاهده باکتری‌های گرم مثبت میله‌ای با انتهای گرد اشاره کرد. غلظت خون، اسیدوز و افزایش قند‌خون و تغییرات دیگر از جمله علائم ابتلا به انتروتوکسمی در بره ها است.

واکسن مقابله با این بیماری بیولوژیک است که در بیشتر نقاط دنیا بر علیه این بیماری در گوسفند و بز استفاده می شود. بنابراین، دامداران و دامپزشکان اغلب از سابقه واکسیناسیون برای رد عفونت­ها استفاده می کنند. کیفیت واکسن بر حسب کشور تولید کننده بسیار متفاوت است. به علاوه واکسن‌ها همیشه به درستی حمل، ذخیره و یا تجویز نمی‌شوند.

یکی از راه‌های بسیار مهم برای مقابله با این بیماری پیشگیری است. واکسیناسیون به موقع، پیروی از توصیه های  دامپزشک، اصلاح مدیریت و نظارت کافی بر تغذیه دام‌ها می­تواند در پیشگیری از ابتلا به این بیماری موثر باشد.